Yes, there is. If, for instance, I uphold truthfulness but am in fact untruthful, and if I deny the discrepancy, there's contradiction. If I do not deny the discrepancy, well, that's paradoxical - I am truthful about my untruthfulness. In contradiction there's conflict, in paradox there isn't. We demand consistency, and we call things contradictory when they fail to meet the demand.   Paradox is manifest the moment we let go of the demand; when we realize that the world does not owe us fulfilment. It's really something extra, a cherry on top. Fulfilment is a kind of a grace. Paradoxes then could be doors to wider, limitless understanding. Living with contradictions feels terrible; we constantly struggle to make the world available to our limited, past-based thinking. In living with paradoxes, we make ourselves available to the world.

* * हे भाषांतर माझे नाही * *     मृत्यूशय्येवर...    मूळ जर्मन लेखिका: मार्टिना बेरानेक   (एक म्हातारा, मरणासन्न शेतकरी. कुटुंबातील सारेजण त्याच्या शय्येभवती जमलेत. त्याच्या पायांच्या दिशेला प्रार्थनेनंतर लावून ठेवलेली मेणबत्ती जळते आहे.) शेतकरी (आवाजात घरघर): मेरी! मेरी, कुठे आहेस तू? मेरी : मी इथेच आहे तुझ्यापाशी. शेतकरी : एलिसा, पोरी, तूसुद्धा आहेस का गं? एलिसा: होय पपा, ही मी इथे आहे. (अशातऱ्हेनं शेतकरी घरातल्या सगळ्या माणसांना - सात मुलं, मोलकरीण, घरगडी - हाका मारून तोच-तो प्रश्न विचारतो. सगळ्यांची उत्तरं आल्यावर ताडकन् उठून बसतो.)   शेतकरी : सगळे इथे आहेत?? मग कामाचं कोण बघतंय?!   मेरी (त्याला झोपवत): असं काय करतोस! या घडीला आम्ही तुझ्याचजवळ असायला हवं की नाही? शेतकरी : छे ,छे. काही गरज नाही. तुमची गरज आहे तिथे शेतावर. मेरी : ठीक आहे. चला, सगळे आपापल्या कामाला जा. (सगळे निघून जातात. फक्त मेरी उरते.) शेतकरी : आता मी अतिशय थोड्या वेळेचा सोबती आहे. मेरी, आता तरी खरं खरं सांग. आपल्या मुलांपैकी तो लाल केसांचा बेपेर्ल, तो काही तुला माझ्यापासून झालेला नाही... हो ना? इतर सर्वांचे केस का

* * हे भाषांतर माझे नाही * *     कबूल कर!   मूळ जर्मन नाटुकले     कबूल कर, तुला इथे स्वातंत्र्य आहे.   - कबूल.   कबूल कर, तुला आम्ही प्रेमाने वागवतो. तूसुद्धा आमच्यावर प्रेम करतोस.   - कबूल. सारंकाही अगदी तुला हवं तसं आहे, कबूल कर. - मला कबूल आहे. एखादी गोष्ट तुला कबूल नसेल, तर तसं सांग.  - मला माहित नाही. कबूल कर, की हा विजय तुझाच आहे.  - कबूल.   कबूल कर, की आपण एकमेकांना भावासमान आहोत.    - मला कबूल आहे.  तु सुखी आहेस, हे कबूल आहे ना तुला?    - माहित नाही.  कबूल कर! - कबूल. मोकळेपणाने बोलून आता तुला हलकं वाटतंय ना? - हो. कबूल कर!   - मला कबूल आहे.   हं. शेवटी काय म्हणायचं असतं..?   - धन्यवाद.

* * हे भाषांतर माझे नाही. * *   उद्या नक्की मूळ जर्मन लेखक: फ्रीडरिष कार्ल वेश्टर (Friedrich Karl Waechter)     (एक माणूस घराचं दार उघडून आत येतो, आणि सुरा बाहेर काढतो.) तो: आज सोडत नाही मी तिला. (आतल्या खोलीतून बाईचा आवाज) ती: आलं का माझं नवरुडं! ये, सरळ आत ये. तो (सुरा पायपुसण्यावर घासत): आज संपवतोच कसा तिला. थंडगार करून सोडतो. ती (आतूनच, जरा मोठ्यानं): जर तू पुन्हा पायपुसणं फाडलंस तर माझ्यइतकी वाईट कोणी नसेल, सांगून ठेवते!

* * हे भाषांतर माझे नाही. * *     म्हातारचळ मूळ जर्मन लेखक: फ्रीडरिष कार्ल वेश्टर (Friedrich Karl Waechter) (म्हाताऱ्यांचा घोळका टेबलाभवती बसून बीअर पीत आहे. शांतता. अकस्मात् एकजण उठून उभा राहतो व पेला उंचावतो-)  म्हातारा: म्हातारचळ झिंदाबाद! सर्व म्हातारे (पेला उंचावत): झिंदाबाद! झिंदाबाद! (सर्वजण एका दमात पेला रिचवतात. काही खाली बसतात. एक-दोघे कोसळतात, मरून पडतात. उर्वरित पुन्हा एकमेकांचे पेले भरतात. पुन्हा एकजण उठतो, पुन्हा सारे ‘म्हातारचळ झिंदाबाद!’चा घोष करतात.  पुन्हा काहीजण खुर्चीत बसतात, काही मरतात. अखेर एकच म्हातारा उरतो. तो पेला उंचावत उभा राहण्याचा प्रयत्न करत असतानाच खाली कोसळतो.)

 ऐकणारा व गाणारा एकच असतात. ऐकणारा हा गाणाऱ्याच्या मनात, कल्पनेत, विचारांत असतो. गाणारा हा ऐकणाऱ्याच्या मनात, कल्पनेत, विचारांत असतो. प्रत्यक्षात कुणी नसतं, केवळ वास्तव असतं. 'कुणासाठी' तरी गाणं म्हणजे काय? हा कुणीतरी, 'अन्य कुणी' म्हणजे नेमकं कोण? कुठला श्रोता? कोण प्रेक्षक? - ती समोर/भवताली बसलेली माणसं? आपण त्यांना प्रत्यक्ष जाणतो का? प्रत्यक्षात पहातो का? की डोळ्यांपुढे मनातल्याच प्रतिमांचा, इच्छांचा, अभिलाषांचा खेळ सुरू असतो?   तेव्हा 'ज्याच्यासाठी' कला सादर केली जाते तो 'अन्य', ती 'दुसरी' व्यक्ती - ‘the other’ हा मुळी गायकाच्या, नटाच्या, चित्रकाराच्या, दिग्दर्शक वगैरेंच्या डोक्यात असते. आपल्याला ती खऱ्या अर्थाने गाऊ, चित्र काढू देत नाही, अभिनय करू, दिग्दर्शन करू देत नाही. हे जाणलं, तर आपण  'अन्य'च्या भ्रमातून मुक्त होऊ, व तत्क्षणी 'मी'च्याही भ्रमातून मुक्त होऊ. 'मी' म्हणजेदेखील तेच - प्रतिमा, आठवणी, कल्पना, विचार इत्यादी.   ..मग गाणारा वास्तवात गाऊ लागेल. खरंखुरं चित्र, खराखुरा चित्रपट काढेल. मग आपण खऱ्या अर्थानं जगू