मास्टर दीनानाथ मंगेशकरांबद्दल काही लेख वाचनात आले. भारतीय शास्त्रीय संगीताचा माझा अभ्यास नाही, तितकीशी ओढही नाही. मात्र का कोण जाणे, संगीत-नाट्य क्षेत्रातील मंडळींनी या कलाकाराबद्दल वर्णलेल्या काही आठवणी इतरांशी वाटून घेण्याची इच्छा होतेय:     संगीतातील रूचिपूर्ण, उत्तम काहीही शिकण्याबद्दल मास्टर मुक्तग्राही होते. विद्वान लोकांकडून त्यांनी चिजांचा मोठा संग्रह केला. उत्तरेकडील, थोडे दक्षिणेकडील गायकीचे ढंग आत्मसात केले. ...गोव्यातील आपले गुरू बाबा माशेलकर यांजकडून मडकइ ते वाफर या तासा-दीड तासाच्या पायी प्रवासात विलक्षण बुद्धिमत्तेच्या मास्टरांनी अकरा चिजा शिकून घेतल्या असा प्रसंग ऐकिवात आहे!  ..फार फार आत्मीयतेनं त्यांनी हे भांडार मिळवलं व मुक्तहस्ते शिष्यांना देऊ केलं. मास्टरांची शिकवण्याची ठराविक पद्धत नव्हती. मनात येईल तसे, हिशोबीपणा न करता शिकवत. प्रभाकर जठारांना भरभरून बंदिशी दिल्या त्यावेळी ते म्हणाले: "एकच राग सहा-सहा महिने शिकवायचा माझा स्वभाव नाही. शे-दोनशे बंदिशी गळ्यातून गेल्या म्हणजे तुझा आवाज आपोआप निकोप होईल. एकदा शिकवून झाल्यानंतर गाणं हे ज्याच्या-त्याच्या ऐ...

दुःखाला चेहरा माझा अर्धाच दिला म्हटले अर्धा कोराच राहू दे बाजूला एकट्याने जेव्हा करमणार नाही सुख येईल शेजारी - तेवढीच सोबत तुला.

प्रश्न : ...काही माणसं स्वतःच्या, आपल्या मुलाबाळांच्या व त्यापुढील पिढ्यांच्या उज्ज्वल भवितव्यासाठी झटत आहेत त्याबद्दल तुमचं काय म्हणणं आहे?...एक चांगलं विश्व, चांगला भवताल घडवण्यासाठी कार्यरत असलेल्या व्यक्ती व समूहांबद्दल मी बोलतो आहे - 'ग्रीनपीस', शांतता चळवळी वगैरे. रजनीश (ओशो) : आलं लक्षात. पण तुमच्या हे लक्षात येतंय का, की गेली हजारो वर्षं प्रत्येक पिढी अगदी तेच करत असल्याचा दावा करतेय. आपल्या मागच्या पिढीनं आपला विचार केला, त्यांना आपलं भविष्य उजळून टाकायचं होतं – प्रत्यक्षात काय घडलं? शतकानुशतकं प्रत्येक आई, प्रत्येक बाप, प्रत्येक शिक्षक, प्रत्येक धर्माचरणी व्यक्ती हेच करण्यासाठी धडपडते आहे – सगळीजण भविष्य उज्ज्वल करू पहात आहेत, पण त्यातून भलतंच काहीबाही निष्पन्न होतंय. असं का? तर ह्या सर्व भल्या माणसांनी स्वतःचा वर्तमान नासवला, वाया घालवला. त्यांनी मन मारलं, 'त्याग' केला. मंडळी स्वतःला हुतात्मा समजू लागली. 'आपण किती सेवाभावी आहोत, जणू अवघ्या मानवजातीचं पांग फेडतोय' अशा आविर्भावात मनोमन स्वतःची पाठ थोपटू लागली. खरंतर ही माणसं सर्वांचंच मोठं नुकसान  करत ह...

 कधीकधी तुम्हाला राग येतो - सुदैवाने अजून तुमचा 'महामानव' झालेला नाही! तुम्हीही रागावू ‘शकता’, आणि तुम्हाला वाटतं यातून माझं मूल काय शिकेल?  - सरळ आहे, ते 'राग' या भावनेबद्दल शिकेल. त्यालाही केव्हातरी रागाबद्दल चार गोष्टी कळून याव्या लागतील ना. मुलं असंच शिकतात - भवतालातून, निरीक्षणातून. तेव्हा राग आला तर रागवा, आणि त्याला रागाबद्दल शिकू द्या. त्याच्यावर प्रेम करा, आणि त्याला प्रेमाबद्दल शिकू द्या; प्रामाणिकतेने वागा, आणि त्यातून ते प्रामाणिकपणा शिकेल. तुम्ही इतकंच करावं, बाकी कश्शाची गरज नाही. उगीच तणावग्रस्त होऊ नका. कधी तुमच्या मुला/मुलीला खर्चाकरता पैसे द्यायची तुमची इच्छा नसेल तर तिला/त्याला खरं ते सांगा: 'मला पैसे द्यावेसे वाटत नाहीत' असं स्पष्ट सांगा. आपण ढोंग करतो. 'पैसे द्यायला हरकत नाही, पण तुझ्या भल्याकरताच मी देत नाही..' वगैरे थापा मारतो आपण. सरळ सांगा, 'मी कंजूष आहे, मी तुला पैसे देऊ इच्छित नाही!' नाही नं तुमची इच्छा, मग नका देऊ! तुमच्याने पैसेही सोडवत नाहीत, नि स्वतःच्या चांगुलपणाची खोटी प्रतिमाही मोडवत नाही. मुलाच्या/मुलीच्या भल्या...

*ही मुलाखत मी घेतलेली नाही. एका इंग्रजी वेबसाइटवर प्रसिद्ध झालेल्या मुलाखतीतील निवडक अंशांचं हे भाषांतर आहे. सदर मुलाखतीवर, तसेच छायाचित्रांवर स्वामित्व हक्क सांगण्याचा वा तिच्या भाषांतराद्वारे कोणतेही आर्थिक-व्यावसायिक लाभ मिळवण्याचा माझा हेतू नाही.*       ...‘ती’ काय करते? ती पक्षी पाहण्यात रमते, पक्ष्यांच्या प्रतिकृती निर्माण करते. विविध शहरांतील, खेडेगावांतील शाळांमधून, पर्यावरण-उत्सवांमधून वन्यजीव संवर्धनाबद्दल संवाद साधते. ‘पेपर चर्र्प्स’ या इन्स्टाग्राम अकाउंटवर आपल्याला तिच्या कारागिरीची झलक दिसते. मुख्यतः कागद वापरून साकारलेल्या अत्यंत देखण्या, बारकावेयुक्त प्रतिकृती बघताना आपण थक्क होऊन जातो.  दिल्लीस्थित या तरुणीचं नाव आहे निहारिका रजपूत.        तुझ्या पहिल्यावहिल्या पक्षीकृती बद्दल काही सांगशील? २०१६ साली इंग्लंड मधील ‘बर्डर्स अगेन्स्ट वाइल्डलाइफ क्राईम’च्या जनजागृती मोहिमेकरता मी हेन हॅरिअर (Circus cyaneus) प्रजातीच्या हारीण पक्ष्याच्या काही प्रतिकृती बनवल्या. आजघडीला मी ज्या तऱ्हेच्या प्रतिकृती घडवते त्यांची ती सुरुवात म्हणता येईल....